Saikawa, nhân viên văn phòng ở Tokyo, phải tới cơ quan công quyền nhiều lần để làm thủ tục thay đổi họ tên trên hộ chiếu và giấy tờ tùy thân khác, cũng như cập nhật thông tin mới trên tài khoản mạng xã hội, bởi luật pháp Nhật Bản yêu cầu cô phải đổi họ khi lấy chồng.

Nhật Bản là quốc gia duy nhất trên thế giới quy định vợ chồng phải cùng họ. Các đôi được tự do lựa chọn theo họ vợ hay họ chồng sau khi kết hôn, nhưng trong 95% trường hợp, người vợ chấp nhận đổi theo họ chồng một cách miễn cưỡng.

“Đổi họ rất mất thời gian và bất tiện”, Saikawa nói. “Rắc rối nhất là họ của tôi trong sổ hộ khẩu cũng được đổi thành họ chồng, đồng nghĩa tôi phải nói rõ với công ty rằng mình muốn tiếp tục được gọi bằng họ thời con gái ở nơi làm việc”.

Bộ luật Dân sự của Nhật từ cuối những năm 1800 cấm các đôi vợ chồng sử dụng họ khác nhau. Chính phủ Nhật từng đề xuất thay đổi quy định này gần 30 năm trước, nhưng đến nay vẫn chưa có sự thay đổi nào.

Các nhà vận động cho rằng yêu cầu vợ chồng sử dụng một họ không chỉ gây ra nhiều bất tiện, mà còn là dấu hiệu cho thấy Nhật Bản thiếu tiến bộ về bình đẳng giới. Machiko Osawa, giáo sư, chuyên gia về kinh tế lao động tại Đại học Phụ nữ Nhật Bản, cho rằng sự điều này có căn nguyên từ “tư tưởng gia trưởng lỗi thời” trong đảng Dân chủ Tự do (LDP) cầm quyền, cũng như các thẩm phán tòa tối cao “kiên quyết ủng hộ hiện trạng dù nó đã lạc hậu”.

“Phụ nữ mới cưới mất thời gian để đổi tên trên tài khoản ngân hàng, thẻ tín dụng, hộ chiếu và giấy tờ hành chính. Đối với những người là chuyên gia, việc phải đổi họ là sự phủ nhận những thành tựu đã đạt được. Nó chỉ gây ra sự bối rối và khiến phụ nữ phải phục tùng đàn ông”, Osawa nói.

Áp lực thay đổi đang tăng lên với LDP, không chỉ từ các nhà vận động nhân quyền mà còn từ các lãnh đạo doanh nghiệp cấp cao, những người cho rằng quy định này đang cản trở các công ty Nhật Bản kinh doanh ở nước ngoài.

Masahiko Uotani, giám đốc điều hành hãng mỹ phẩm Shiseido, cho hay từng có nữ giám đốc điều hành bị khách sạn từ chối phục vụ hay không được vào phòng họp trong các chuyến công tác nước ngoài vì danh tính trên giấy tờ tùy thân và chức danh công tác không khớp.

“Hệ thống hiện nay đang trở thành rào cản phát triển nghề nghiệp đối với những người làm việc ở nước ngoài”, Uotani nói trong hội nghị của Liên đoàn Kinh doanh Nhật Bản (Keidanren), tổ chức vận động hành lang quyền lực.

Một người cho biết việc phải đổi họ “đã hủy hoại sự nghiệp của tôi vì các bài báo khoa học tôi viết dưới tên thời con gái không được công nhận”. Một người khác cho hay có nhiều lúc tên cô thường sử dụng ở công ty không được chấp nhận lúc ký hợp đồng.

Keidanren đang vận động chiến dịch thay đổi luật nhằm phản ánh sự thay đổi trong văn hóa doanh nghiệp Nhật Bản. Theo khảo sát năm 2022 do Viện Quản lý Lao động tiến hành, gần 84% công ty Nhật cho phép phụ nữ giữ họ thời con gái ở nơi làm việc, nhưng họ cần bổ sung giấy tờ xác nhận nhân thân khi đi công tác ở nước ngoài, điều gây nhiều rắc rối và lúng túng.

“Tôi muốn vấn đề này được đặt lên hàng đầu để hỗ trợ công việc của phụ nữ”, Masakazu Tokura, người đứng đầu Keidanren, nói.

Trong khi chính phủ cho phép chú thích thêm họ tên thời con gái bên cạnh họ tên sau khi lấy chồng trên hộ chiếu, giấy phép lái xe và chứng nhận cư trú, Nhật Bản vẫn là quốc gia duy nhất trên thế giới yêu cầu vợ hoặc chồng phải sử dụng cùng họ.

Các thành viên bảo thủ của LDP cho rằng sửa luật sẽ ảnh hưởng tới các giá trị truyền thống, làm suy yếu tính thống nhất của gia đình và gây bối rối cho trẻ em.

Osawa bác bỏ lập luận trên. Bà cho rằng “tỷ lệ ly hôn của Nhật Bản ngang với Anh và Đức, do đó luật về họ tên hiện nay không giúp ích cho sự ổn định gia đình”.

“Thời thế đã thay đổi. Đa số các hộ gia đình cần thu nhập gấp đôi để trang trải cuộc sống. Do đó, các cặp vợ chồng có quyền tự do lựa chọn để họ thế nào là hợp lý. Việc này cũng thúc đẩy bình đẳng giới”, Osawa nói.

Thủ tướng Fumio Kishida tỏ ra thận trọng. Ông cho rằng “người dân có nhiều ý kiến” nghĩa là cần thảo luận nhiều hơn để việc thay đổi được ủng hộ rộng rãi.

Saikawa hy vọng những phụ nữ khác không phải loay hoay trong mê cung thủ tục hành chính mà cô đối mặt sau khi kết hôn.

“Việc được giữ họ cũ đồng nghĩa phụ nữ không cần trải qua hàng chục lần đổi tên họ, gây dựng lại sự nghiệp và danh tiếng đã tạo dựng dưới tên thời con gái”, cô nói. “Phụ nữ cũng có thể giữ lại họ tên thể hiện lịch sử gia đình mình, cũng như một phần bản sắc của họ”.

Hồng Hạnh (Theo Guardian)